وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در راستای اجرای طرح تحول آموزش عالی، شیوه‌نامه‌ای جدید برای احراز بسندگی زبان خارجی برای دانشجویان دکتری تخصصی تصویب و ابلاغ کرده است. این تغییرات شامل حذف مدرک زبان دکتری و ارائه راهکارهای جایگزین برای اثبات توانمندی دانشجویان در زبان خارجی است. در این مقاله به بررسی جزئیات حذف مدرک زبان دکتری، رویکردهای جایگزین و نقش دانشگاه‌ها در این روند می‌پردازیم.
آیین‌نامه جدید درباره حذف مدرک زبان دکتری
قبل از اینکه به توضیحات آیین‌نامه جدید بپردازیم؛ بهتر است برای درک بهتر، ابتدا به تعاریف اصلی آن اشاره می‌کنیم:
- وزارت: منظور وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است که نقش اصلی در تدوین و اجرای سیاست‌های آموزشی و پژوهشی در کشور را دارد.
- شورا: شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی که مسئول تصویب برنامه‌های آموزشی و پژوهشی در سطح دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی است.
- معاونت آموزشی: منظور معاونت آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است که وظیفه نظارت و هماهنگی برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی را بر عهده دارد.
- دانشگاه: به هر یک از دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش عالی، پژوهشی و فناوری دولتی و غیردولتی که دارای مجوز از شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یا سایر دستگاه‌های اجرایی و مراجع قانونی ذی‌ربط می‌باشند اطلاق می‌گردد. این دانشگاه‌ها و مؤسسات مسئول اجرای سیاست‌های آموزشی و پژوهشی وزارت علوم در سطح محلی و ملی هستند.
- استاد راهنما: یکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه است که مسئولیت هدایت و راهنمایی رساله‌های دانشجویان در مقطع دکتری را به عنوان استاد راهنمای اول بر عهده می‌گیرد. استاد راهنما نقش کلیدی در جهت‌دهی پژوهش‌های دانشجویان و تضمین کیفیت علمی آن‌ها ایفا می‌کند.
- دانشجو: به تحصیل‌کنندگان دوره دکتری تخصصی اطلاق می‌شود. این دانشجویان باید معیارهای علمی و پژوهشی لازم برای احراز مدرک دکتری را رعایت کنند.
- نمره ملاک: حد نصاب نمره علمی مورد نیاز برای احراز صلاحیت در بسندگی زبان خارجی مورد نظر. این نمره نشان‌دهنده توانایی دانشجو در استفاده از منابع علمی به زبان خارجی و تعامل با جامعه علمی بین‌المللی است.
- دوره‌های توانمندسازی: دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی آشنایی و کسب مهارت‌های مورد نیاز زبان خارجی که توسط دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی برگزار می‌شوند. این دوره‌ها با هدف تقویت مهارت‌های زبانی دانشجویان و تسهیل فرآیند یادگیری و پژوهش در سطح بین‌المللی طراحی شده‌اند.
وظایف و مسئولیت‌ها در آیین‌نامه حذف مدرک زبان دکتری
در آیین‌نامه جدید، وظایف و مسئولیت‌های مختلفی برای دانشگاه‌ها، دانشجویان و استادان راهنما تعیین شده است:
- دانشگاه‌ها: موظفند برنامه‌ریزی‌های لازم را برای اجرای شیوه‌نامه جدید انجام دهند و دانشجویان را در جریان قرار دهند.
- استادان راهنما: باید تشخیص دهند که آیا دانشجو نیاز به شرکت در دوره‌های توانمندسازی زبان خارجی دارد یا خیر.
- دانشجویان: باید یکی از سه راهکار جایگزین را برای اثبات توانمندی زبان خارجی خود انتخاب و اجرا کنند.
راهکارهای جایگزین برای حذف مدرک زبان دکتری
با حذف مدرک زبان دکتری، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری سه راهکار جایگزین برای اثبات توانمندی زبان خارجی دانشجویان دکتری تخصصی ارائه کرده است. این راهکارها به دانشجویان اجازه می‌دهند تا با توجه به شرایط و نیازهای خود، روش مناسبی را برای اثبات مهارت‌های زبانی خود انتخاب کنند. در ادامه به بررسی دقیق‌تر هر یک از این راهکارها اشاره خواهیم کرد:
1. تشخیص استاد راهنما
در این راهکار حذف مدرک زبان دکتری، استاد راهنما که یکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه است، مسئولیت ارزیابی مهارت‌های زبان خارجی دانشجو را بر عهده دارد. اگر استاد راهنما به این نتیجه برسد که مهارت زبان خارجی دانشجو کافی است و می‌تواند به طور مؤثر از منابع علمی به زبان خارجی استفاده کند، می‌تواند این موضوع را به صورت رسمی به معاونت آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه اعلام کند. این تشخیص باید بر اساس ارزیابی دقیق و علمی صورت گیرد و تضمین کند که دانشجو قادر به انجام پژوهش‌ها و فعالیت‌های علمی به زبان خارجی است.
2. دوره‌های توانمندسازی
دانشجویانی که نیاز به تقویت مهارت‌های زبان خارجی خود دارند، می‌توانند در دوره‌های توانمندسازی زبان خارجی که توسط دانشگاه‌ها برگزار می‌شود، شرکت کنند. این دوره‌ها معمولاً شامل کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی متنوعی هستند که به دانشجویان کمک می‌کنند تا مهارت‌های زبانی خود را بهبود بخشند. پس از اتمام موفقیت‌آمیز این دوره‌ها، دانشجو گواهی اتمام دوره را دریافت می‌کند که می‌تواند به عنوان مدرکی برای اثبات توانمندی زبان خارجی به دانشگاه ارائه شود. این دوره‌ها باید با کیفیت بالا و بر اساس نیازهای واقعی دانشجویان طراحی و اجرا شوند.
3. نمره ملاک دانشگاه
دانشجویانی که در آزمون ورودی دکتری نیمه متمرکز سازمان سنجش آموزش کشور شرکت کرده‌اند و نمره قابل قبولی در درس زبان کسب کرده‌اند، می‌توانند از این نمره به عنوان مدرکی برای اثبات توانمندی زبان خارجی خود استفاده کنند. نمره ملاک دانشگاه حداقل نمره‌ای است که دانشگاه برای قبول دانشجو در نظر می‌گیرد و نشان‌دهنده توانایی دانشجو در استفاده از منابع علمی به زبان خارجی و تعامل با جامعه علمی بین‌المللی است. این نمره باید در سال پذیرش دانشجو کسب شده باشد و دانشگاه موظف است این نمره را به عنوان مدرکی برای اثبات مهارت زبان خارجی قبول کند.
جزئیات اجرایی راهکارهای جایگزین برای حذف مدرک زبان دکتری
برای اطمینان از اجرای صحیح و مؤثر راهکارهای جایگزین برای حذف مدرک زبان دکتری، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جزئیات اجرایی دقیقی را در شیوه‌نامه جدید مشخص کرده است:
1. برنامه‌ریزی دانشگاه‌ها
دانشگاه‌ها باید برنامه‌ریزی‌های لازم را برای اجرای این راهکارها انجام دهند و دانشجویان را از تغییرات و الزامات جدید آگاه سازند. این شامل برگزاری جلسات توجیهی، ارسال اطلاعیه‌ها و اطلاعات از طریق پورتال‌های دانشگاهی و مشاوره‌های فردی با دانشجویان است.
2. نظارت بر کیفیت دوره‌ها
دانشگاه‌ها موظفند نظارت دقیقی بر کیفیت دوره‌های توانمندسازی داشته باشند و ارزیابی‌های منظم از میزان اثربخشی این دوره‌ها انجام دهند. این نظارت باید شامل بررسی محتوا و روش‌های آموزشی، کیفیت تدریس و رضایت دانشجویان از دوره‌ها باشد.
3. هماهنگی با استادان راهنما
دانشگاه‌ها باید همکاری نزدیکی با استادان راهنما در ارزیابی مهارت زبان دانشجویان داشته باشند. استادان راهنما نقش مهمی در تشخیص نیازهای زبانی دانشجویان و ارزیابی توانمندی‌های آن‌ها دارند و باید به صورت فعال در اجرای شیوه‌نامه جدید مشارکت کنند.
4. اعلام نتایج
دانشگاه‌ها باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که نتایج ارزیابی مهارت زبان دانشجویان تا شروع نیمسال تحصیلی سوم به آن‌ها اعلام شود. این اطلاع‌رسانی باید به موقع و به صورت شفاف انجام شود تا دانشجویان بتوانند برنامه‌ریزی‌های لازم را برای ادامه تحصیل خود انجام دهند.
به صورت کلی؛ با اجرای شیوه‌نامه جدید وزارت علوم و حذف مدرک زبان دکتری، فرآیند احراز بسندگی زبان خارجی برای دانشجویان دکتری به سمت رویکردهای عملی‌تر و انعطاف‌پذیرتر حرکت می‌کند. این تغییرات می‌توانند به کاهش استرس دانشجویان، افزایش کیفیت آموزش و پژوهش و ارتقاء توانمندی‌های زبان خارجی دانشجویان کمک کنند. دانشگاه‌ها و استادان راهنما نقش مهمی در اجرای موفق این شیوه‌نامه و تضمین کیفیت آموزش و ارزیابی مهارت زبان دانشجویان دارند.
| شرح | جزئیات اجرایی |
| دانشگاه‌ها باید برنامه‌ریزی‌های لازم را برای اجرای این راهکارها انجام دهند و دانشجویان را از تغییرات و الزامات جدید آگاه سازند. این شامل برگزاری جلسات توجیهی، ارسال اطلاعیه‌ها و اطلاعات از طریق پورتال‌های دانشگاهی و مشاوره‌های فردی با دانشجویان است. | برنامه‌ریزی دانشگاه‌ها |
| دانشگاه‌ها موظفند نظارت دقیقی بر کیفیت دوره‌های توانمندسازی داشته باشند و ارزیابی‌های منظم از میزان اثربخشی این دوره‌ها انجام دهند. این نظارت باید شامل بررسی محتوا و روش‌های آموزشی، کیفیت تدریس و رضایت دانشجویان از دوره‌ها باشد. | نظارت بر کیفیت دوره‌ها |
| دانشگاه‌ها باید همکاری نزدیکی با استادان راهنما در ارزیابی مهارت زبان دانشجویان داشته باشند. استادان راهنما نقش مهمی در تشخیص نیازهای زبانی دانشجویان و ارزیابی توانمندی‌های آن‌ها دارند و باید به صورت فعال در اجرای شیوه‌نامه جدید مشارکت کنند. | هماهنگی با استادان راهنما |
| دانشگاه‌ها باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که نتایج ارزیابی مهارت زبان دانشجویان تا شروع نیمسال تحصیلی سوم به آن‌ها اعلام شود. این اطلاع‌رسانی باید به موقع و به صورت شفاف انجام شود تا دانشجویان بتوانند برنامه‌ریزی‌های لازم را برای ادامه تحصیل خود انجام دهند. | اعلام نتایج |
مهارت زبان‌های غیرانگلیسی
در صورت نیاز به مهارت زبان‌های غیرانگلیسی در یک رشته تحصیلی، دانشگاه باید اعلام نیاز به زبان خارجی دیگر را به همراه ذکر نوع زبان خارجی و توانمندی‌های لازم در دفترچه آزمون دکتری تخصصی الزامی کند. در غیر این صورت، زبان انگلیسی به عنوان زبان خارجی ملاک خواهد بود.
آینده احراز بسندگی زبان خارجی
با اجرای شیوه‌نامه جدید، آینده احراز بسندگی زبان خارجی برای دانشجویان دکتری به سمت رویکردهای عملی‌تر و انعطاف‌پذیرتر حرکت می‌کند. انتظار می‌رود که دانشگاه‌ها با اجرای این شیوه‌نامه، تجربه تحصیلی بهتری را برای دانشجویان فراهم کنند و توانمندی‌های زبان خارجی دانشجویان را به صورت موثرتر و کارآمدتر ارزیابی کنند.
نقش دانشگاه‌ها در حذف مدرک زبان دکتری
با توجه به تغییرات جدید در شیوه‌نامه وزارت علوم، نقش دانشگاه‌ها در اجرای این تغییرات و تضمین کیفیت آموزش و ارزیابی مهارت زبان دانشجویان بسیار حائز اهمیت است. دانشگاه‌ها باید برنامه‌های مناسبی برای اجرای شیوه‌نامه جدید تدوین و به صورت موثر اجرا کنند.
دانشگاه‌ها موظفند حداکثر شش ماه پس از ابلاغ شیوه‌نامه جدید، نسبت به تدوین شیوه‌نامه داخلی برگزاری دوره‌های توانمندسازی زبان خارجی ویژه دانشجویان دکتری اقدام نمایند. این شیوه‌نامه باید شامل جزئیات و ضوابط اجرایی دوره‌ها، معیارهای ارزیابی و نحوه اعلام نتایج به دانشجویان باشد.
همچنین دانشگاه‌ها باید برنامه‌های مناسبی برای برگزاری دوره‌های توانمندسازی زبان خارجی تدوین و اجرا کنند. این دوره‌ها باید حداکثر یک ساله باشند و تحت نظارت دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه برگزار شوند. در صورت عدم امکان برگزاری دوره توسط دانشکده زبان‌های خارجی، دانشگاه جامع استان مسئول برگزاری دوره خواهد بود.
نتیجه‌گیری
با تغییرات جدید در شیوه‌نامه وزارت علوم و حذف مدرک زبان دکتری، فرآیند احراز بسندگی زبان خارجی برای دانشجویان دکتری به سمت رویکردهای عملی‌تر و انعطاف‌پذیرتر حرکت می‌کند. این تغییرات می‌توانند به کاهش استرس دانشجویان، افزایش کیفیت آموزش و پژوهش و ارتقاء توانمندی‌های زبان خارجی دانشجویان کمک کنند. دانشگاه‌ها و استادان راهنما نقش مهمی در اجرای موفق این شیوه‌نامه و تضمین کیفیت آموزش و ارزیابی مهارت زبان دانشجویان دارند.
پاسخ به سؤالات متداول
آیا مدرک زبان برای دانشجویان دکتری حذف شده است؟ بله، در آیین‌نامه جدید زبان دکتری، ارائه مدرک زبان توسط دانشجویان دکتری اختیاری شده و با حذف مدرک زبان دکتری، سه راهکار جایگزین برای اثبات توانمندی دانشجویان در زبان ارائه شده است.
مهلت ارائه مدرک زبان برای دانشجویان دکتری چقدر است؟ در صورتی که دانشجویی مایل به ارائه مدرک زبان باشد، لازم است تا پیش از آزمون جامع دکتری آن را به دانشگاه ارائه کند.
راهکارهای جایگزین برای احراز بسندگی زبان خارجی چیست؟ راهکارهای جایگزین شامل تشخیص استاد راهنما، حضور در دوره‌های توانمندسازی زبان خارجی و کسب نمره ملاک دانشگاه از درس زبان آزمون ورودی دکتری نیمه متمرکز سازمان سنجش آموزش کشور می‌باشد.
دانشگاه‌ها چگونه باید دوره‌های توانمندسازی زبان خارجی را برگزار کنند؟ دانشگاه‌ها باید برنامه‌های مناسبی برای برگزاری دوره‌های توانمندسازی زبان خارجی تدوین و اجرا کنند. این دوره‌ها باید حداکثر یک ساله باشند و تحت نظارت دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه برگزار شوند. در صورت عدم امکان برگزاری دوره توسط دانشکده زبان‌های خارجی، دانشگاه جامع استان مسئول برگزاری دوره خواهد بود.
نقش استادان راهنما در احراز بسندگی زبان خارجی چیست؟ استادان راهنما نقش مهمی در تشخیص نیازهای زبان دانشجویان و ارزیابی توانمندی‌های آن‌ها دارند. آن‌ها می‌توانند تشخیص دهند که آیا دانشجو نیاز به شرکت در دوره‌های توانمندسازی زبان خارجی دارد یا خیر و به صورت رسمی به معاونت آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه اعلام کنند.
آیا دانشگاه‌ها می‌توانند شرایط خاصی برای آزمون بسندگی زبان خارجی تعیین کنند؟ خیر، دانشگاه‌ها مجاز نیستند شرایطی را برای آزمون بسندگی زبان خارجی اعلام کنند که مغایر با مواد و تبصره‌های شیوه‌نامه جدید باشد.
به قلم: علی حامدی مقدم